ΠΝΥΚΑ: Το νέο Μεταπτυχιακό στην Πολιτική Ιστορία, Θεωρία και Πράξη

Το έτος 2021 συμπληρώνονται 200 χρόνια ελεύθερου εθνικού βίου. Η σημαντι­κή αυτή επέτειος θα βρει την Ελλάδα βαθιά τραυματισμένη από μια πολύχρονη και πολυδιάστατη κρίση. Πέραν των οικονομικών της επι­πτώσεων, η μεγάλη οικονομική κρίση που ξεκίνησε στα τέλη του 2009 συνοδεύτηκε από φαινόμενα έντονης υποβάθμισης της πολιτικής ζωής, των θεσμών και της ποιότητας του δημο­σίου λόγου και δια­λόγου. Εξίσου αρνητική υπήρξε και η αδυναμία ουσιαστικής ανανέωσης των πολιτικών αντιλήψεων και πραγμάτων σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο. Στο κατώφλι της τρίτης εκατονταε­τίας του νέου ελληνικού κράτους ένα σημαντικό τμήμα της ελλη­νικής κοινωνίας μοιάζει να διακα­τέχεται από ένα αίσθημα διαρκούς αθυμίας όσον αφορά την εγ­χώρια πο­λιτική και τις προο­πτικές της. Όσο για την ίδια την επερχόμενη επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821, διαφαίνεται ήδη ότι θα αποτελέσει αφορμή πιο πολύ για έναν επιστημονικά και αισθητικά αμφιλεγόμενο διάλογο με το παρελθόν παρά για ουσιαστικές κινήσεις με σκοπό τη θεμελίωση ενός πιο ευοίωνου μέλλοντος. Εντούτοις, μια σημαντική επέτειος μπορεί να αποτελέσει έναυσμα και για πρωτοβουλίες εντελώς διαφορετικής φύσεως. Μπορεί να καταστεί η αφετηρία για μια δύσκολη προσπάθεια αναδιαμόρφωσης των βαθύτερων και δομικών εκείνων προϋποθέσεων που είναι απαραίτητες για τη χάραξη μιας διαφορετικής μελλοντικής πορείας. Μια τέτοιου είδους δομική προεργασία είναι κατά την άποψή μας σημαντικό να λάβει καταρχάς χώρα σε δύο κρίσιμα επίπεδα: στο εκπαιδευτικό και το συγγραφικό. Και αν το δεύτερο σκέλος, δηλαδή η θεωρητική επεξεργασία νέων τρόπων αντίληψης της ελληνικής κοινωνίας, θα μας απασχολήσει εκτενέστερα σε λίγο μεταγενέστερο χρόνο, το πρώτο σκέλος βρίσκεται ήδη στο σημείο εκκίνησης.

Philipp von Foltz, 1860. Ο Περικλής αγορεύων στην Πνύκα.

Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου είναι στην ευχάριστη θέση να παρουσιάσει την ΠΝΥΚΑ, το πρώτο ψηφιακό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών (ΜΠΣ) στην Πολιτική Ιστορία, Θεωρία και Πράξη, το οποίο ξεκινά το ακαδημαϊκό έτος 2020-2021. Συνδυάζοντας στοιχεία από τους επιστημονικούς κλάδους των πολι­τικών επιστημών, της ιστορίας, της ευρύτερης κοινωνικής θεωρίας, της νομικής, της ρητορικής, των οικονομικών και των διε­θνών σχέσεων, η ΠΝΥΚΑ έχει σαν σκοπό να αποτελέσει μια καινοτόμο και σύγχρονη σχολή πολιτικής. Με άλλα λόγια, να προσφέρει μια πολυδιάστατη, ου­σιαστική και συστη­ματική παιδεία σε κάθε πολίτη που ενδια­φέρεται σοβαρά για την πολι­τική. Το πρόγραμμα απευθύ­νεται, συ­νεπώς, σε ένα ευρύτατο φάσμα ανθρώπων: σε υποψη­φίους ή ήδη ενεργούς πολιτικούς, σε δημοσιο­γράφους ή δημο­σιολόγους που ασχολούνται επαγγελματικά με ζητήματα πολιτικής, σε επαγγελμα­τίες της πολιτικής επικοινωνίας, σε στελέχη πολιτικών, νομικών και οικονομικών οργανισμών και, το κυριότερο, σε όλους τους απλούς πολίτες. Στους πολίτες, δηλαδή, εκείνους που επιθυ­μούν να αποκτήσουν το ανα­γκαίο γνωστικό υπόβαθρο, το οποίο θα τους επιτρέψει να προ­σεγγίζουν το πολιτικό γίγνε­σθαι με την ωριμότητα και την αυτοπε­ποίθηση ενός καταρτι­σμένου, εν δυνάμει πολιτικού. Παράλληλα, λόγω του διεπιστημονικού της χαρακτήρα η ΠΝΥΚΑ προσφέρει πολλές δεξιότητες και δυνατότητες μεταπτυχιακής ειδίκευσης σε εκπαιδευτικούς, πτυχιούχους Ελληνικού και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, Ευρωπαϊκών Σπουδών, Φιλοσοφικών και Παιδαγωγικών Σχολών, Τμημάτων Ιστορίας, Πολιτικής Επιστήμης, Νομικών και Οικονομικών Επιστημών, Κοινωνιολογίας, Διεθνών Σχέσεων και άλλων συναφών Σχολών και Τμημάτων.

Η ονομασία του ΜΠΣ παραπέμπει φυσικά στην Πνύκα της αρ­χαίας Αθήνας, δηλαδή στη θέση, όπου με­ταξύ του 6ου και του 4ου αιώνα π.Χ. συγκαλού­νταν η Εκκλη­σία του Δήμου. Πρόκειται για τη συνέλευση των Αθηναίων πολιτών, μέσα από την οποία πραγματώθηκε το ιδανικό της δημοκρατίας υπό την μορφή της ενερ­γού συμμετοχής στα κοινά πολιτικά πε­παιδευμένων πολιτών. Πολιτών, δηλαδή, που μέσω της ενεργού δημοκρατικής συμμετοχής τους στην πολιτική διαδικασία εξοικειώνονταν με θεωρητικές και πρακτικές παραμέτρους ενάσκησης της πολιτικής. Σκοπός της ΠΝΥΚΑΣ είναι να παράσχει σε εκπαιδευτικό πλέον πλαίσιο μια παρόμοια πολιτική παιδεία, η σημασία της οποίας για την Ελλάδα και την Κύπρο έχει αναδειχθεί με δραματικό τρόπο στο πλαίσιο της βαθιάς πολιτικής, οικονομικής και γενικότερης κρίσης των τελευταίων ετών. Η αρχαία Πνύκα αποτελεί όμως έμπνευση και για έναν άλλο λόγο: εξαιτίας της ετυμολο­γικής της διασύνδεσης με την έννοια της πυκνότητας (Πνύξ > πυκνός). Σκοπός, δηλα­δή, της ΠΝΥΚΑΣ είναι να προ­σφέρει με συστηματικό τρόπο συμπυκνωμένη γνώση μέσα σε ένα σχετικά περιορισμένο χρο­νικό διάστημα. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για ένα εντατι­κό, διεπιστημονι­κό ΜΠΣ, το οποίο είναι όμως ταυτόχρο­να και ειδικά σχεδια­σμένο για αν­θρώπους με πολλές επαγ­γελματικές και οικογενειακές υπο­χρεώσεις. Καταλυ­τικός είναι εδώ ο ρόλος της ψηφιακής εξ αποστάσε­ως εκπαίδευσης, η οποία μέσω της τεχνολογίας καταργεί τους γεωγρα­φικούς και χρονικούς περιορισμούς.

Με τον τρόπο αυτό η ΠΝΥΚΑ φιλοδοξεί να αναβιώσει σε ένα σύγχρονο πλαίσιο το αρ­χαίο της πρότυ­πο. Στην Πνύκα της αρχαίας Αθήνας λάμβανε κάποτε χώρα η διαδικασία εκ­δημοκρατισμού της πο­λιτικής εξουσίας και η μεταβίβασή της από τους «ολίγους» στους «πλείο­νας». Η σύγχρονη ΠΝΥ­ΚΑ στοχεύει στο να συμβάλει στην διαδικασία περαιτέρω εκ­δημοκρατισμού της πολιτικής γνώσης και στην με­ταβίβασή της από τους σύγχρονους «ολί­γους» στους σύγχρονους «πλείονας». Έχει, δη­λαδή, σαν σκοπό να προσφέρει σε έναν με­γάλο αριθμό πολιτών την πρόσβαση σε ένα σώμα γνώσε­ων και δε­ξιοτήτων που, ακόμη και στις προηγμένες δημοκρατίες της εποχής μας, αποτελεί ή καταλή­γει συνή­θως κτή­μα επιμέρους επιστη­μονικών και πολιτικών ομάδων. Περαιτέρω, σκοπός του ΜΠΣ είναι να προσφέρει μια πολιτική παιδεία όχι αμιγώς ακαδημαϊκά προσανατολισμένη, αλλά δυναμι­κά στοχευ­μένη στην διαρκώς εξελισσόμενη πολιτική διαδικασία και επικαιρότητα. Με άλλα λόγια, η ΠΝΥΚΑ δεν στοχεύει στην ανάδειξη αποκλειστικά μελλοντικών πολιτικών επιστη­μόνων, καθώς δεν αποτελεί ένα συμβατικό πρόγραμμα πολιτικών επιστημών. Συνιστά πιο πολύ μια καινοτόμο, διεπιστημονική προσέγγιση του φαινομένου της πολιτικής, με στόχο τη διαμόρφωση μιας νέας γενιάς πολι­τικά πεπαιδευμένων πολιτών. Σε αυτό το πλαίσιο, το πρόγραμμα επενδύει ιδιαίτερα σε έναν συγκεκριμένου τύπου εκπαιδευτικό ντετερμινισμό, όπου η διδακτική έμφαση σε στοιχεία θεωρίας, φιλοσοφίας και λογικής αποσκοπεί όχι μόνο στον εμπλουτισμό των γνώσεων, αλλά στη διάπλαση της ίδιας της σκέψης του φοιτητή.

Πέραν του αρχαίου προτύπου, η ΠΝΥΚΑ εμπνέεται και από μια πιο πρόσφατη περίστα­ση: την ελληνική κρίση της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Η κρίση αυτή απέδειξε με δραμα­τικό τρόπο ότι στον εξαιρετικά πολύπλοκο κόσμο που ζούμε δεν αρκούν απλώς οι καλές προ­θέσεις, οι οξυδερκείς κρίσεις, οι αμιγώς εμπειροτεχνικές προσεγγίσεις και οι κάθε λογής ιδεολογικές στρα­τεύσεις. Αυτό που κυρίως απαιτείται είναι ένα βαθύτε­ρο υπόβαθρο ουσιαστικής γνώσης, συστημα­τικής κατάρτισης και αντιπροσωπευτικής αντί­ληψης σε ένα ευρύ φάσμα σύνθετων παραμέτρων της σύγχρονης πολιτικής (π.χ. θεωρία, ιστορία, νομική υπόσταση μιας συντεταγμένης πολι­τείας, διε­θνείς συσχετισμοί, λειτουργία διεθνούς οικονομικού συ­στήματος, κ.ο.κ.). Υπό το πρίσμα αυτό, το ΜΠΣ της ΠΝΥΚΑΣ απευθύνεται σε όλους τους πολί­τες που οραματίζονται την άνοδο του επιπέδου της πολιτικής και της ποιότη­τας του δημοσίου λόγου στην Ελλάδα, την Κύπρο και ευρύ­τερα. Απευ­θύνεται επίσης σε όλους όσους θα επιθυμούσαν να συμμετάσχουν στον περαιτέρω εκδη­μοκρατισμό της πολιτικής διαδικασίας μέσω μιας νέας (και ταυτοχρόνως πολύ πα­λαιάς) μορφής πολιτικής παι­δείας. Μιας παιδείας που φιλοδοξεί να συνδυάσει τις πιο σύγ­χρονες μεθόδους πανεπι­στημιακής εκ­παίδευσης με κάτι από την πα­ράδοση των μεγάλων ρητοροδιδασκάλων (κατ’ ουσίαν δασκάλων πο­λιτικής) της αρχαιότη­τας, όπως π.χ. του Ισο­κράτη, του Ισαίου, κ.ά. Μιας παιδείας, τέλος, που αξιοποιώντας την ψηφιακή τεχνολογία, αλλά και την κουλτούρα της κυπριακής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σκοπεύει να απευθυνθεί όχι μόνο στους εκάστοτε εγγεγραμμένους φοιτητές του προγράμματος, αλλά και στο ευρύτερο κοινό μέσω ανοιχτών τηλεδιαλέξεων και λοιπών δραστηριοτήτων.

Θα ήθελα και από τη θέση αυτή να ευχαριστήσω το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΑΠΚΥ) και τον Φορέα Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας της Ανώτερης Εκπαίδευσης στην Κύπρο για το γεγονός ότι στο πλαίσιο του κυπριακού πανεπιστημιακού συστήματος μια ιδέα που, υπό άλλες συνθήκες, θα παρέμενε απλώς σε κάποιο συρτάρι στο γραφείο του γράφοντος, μετουσιώθηκε σε επίσημο, εγκεκριμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Για να γίνει αυτό, ωστόσο, χρειάστηκε και σε ειδικότερο επίπεδο η πολυδιάστατη στήριξη της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του ΑΠΚΥ, του Σωματείου Φοιτητών και Αποφοίτων του πτυχιακού Προγράμματος «Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό», το οποίο είναι η μήτρα της ΠΝΥΚΑΣ, καθώς επίσης και η καίρια συμβολή στο εγχείρημα δύο πολύτιμων φίλων και συναδέλφων: του Κωνσταντίνου Τσίνα, Λέκτορα στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, και του Λυκούργου Κουρκουβέλα, επί χρόνια συναδέλφου και συνοδοιπόρου στο ΑΠΚΥ. Όλες οι λεπτομέρειες σχετικά με τη δομή, τις Θεματικές Ενότητες και γενικότερα τις διαδικασίες του ΜΠΣ της ΠΝΥΚΑΣ (καθώς και για την επικείμενη έναρξη των αιτήσεων φοιτητών και διδακτικού προσωπικού στις αρχές Μαρτίου) είναι ήδη διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του στον νέο και σύγχρονο ιστότοπο του ΑΠΚΥ. Παράλληλα, μέσω της ομάδας του προγράμματος στο Facebook μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να ενημερώνεται για τις δράσεις του, να συμμετέχει στις δημόσιες εκδηλώσεις του και κυρίως να ανακαλύπτει ποια έννοια ελληνικού πανεπιστημίου υπηρετούν σε περιπτώσεις όπως αυτή όσοι η (ακαδημαϊκή) τύχη ἐθέσπισεν οἰκεῖν ἐς γῆν ἐναλίαν Κύπρον.